با وارد کردن ایمیل خود محتوای این صفحه به ایمیل شما فرستاده می شود
انصراف
آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان نوع H5N1 بیماری تازه‌ای نیست، اما رفتار آن در حال تغییر است. H5N1 به‌طور سنتی بیماری‌ای مربوط به طیور و پرندگان وحشی بوده است، اما رخدادهای اخیر انتقال آن به پستانداران—از جمله گربه‌های خانگی تا گاوهای شیری—سؤالات جدیدی را درباره نحوه تکامل این ویروس و پیامدهای آن برای دامپزشکی مطرح کرده‌اند. این مقاله به پرسش‌های کلیدی درباره تأثیر H5N1 در سال ۲۰۲۵ پاسخ می‌دهد.
تاریخچه H5N1 چیست؟
ویروس H5N1 نخستین‌بار در سال ۱۹۹۶ در پرندگان آبزی وحشی در چین شناسایی شد و از آن زمان تاکنون موجب بروز شیوع‌های مکرر بیماری در طیور و همچنین موارد پراکنده‌ای از ابتلا در انسان‌ها (معمولاً مرتبط با طیور) به‌ویژه در آسیا شده است.
H5N1 یکی از تحت‌نظرترین ویروس‌های آنفلوانزا است، چراکه در پرندگان وحشی حضور دارد، تأثیر چشمگیری بر صنعت طیور دارد و همچنین توانایی سرایت به پستانداران (از جمله انسان) و ایجاد عفونت‌های کشنده را دارد. نرخ مرگ‌ومیر تاریخی ناشی از H5N1 در انسان‌ها معمولاً بین ۳۰٪ تا ۵۰٪ برآورد می‌شود.
H5N1 در اواخر سال ۲۰۲۱ در آمریکای شمالی ظاهر شد و از آن زمان تاکنون دست‌کم ۶ سویه مختلف از این ویروس معرفی شده‌اند. این سویه‌ها به تکامل خود ادامه داده و با سویه‌های کم‌حدت آنفلوانزا که به‌طور معمول در آمریکای شمالی در گردش هستند، بازآرایی (recombination) داشته‌اند.
بنابراین، اپیدمیولوژی مولکولی این ویروس بسیار پیچیده است؛ اما نتیجه نهایی آن است که زیرسویه‌های مختلفی از ویروس آنفلوانزای H5N1 در پرندگان در سراسر جهان در حال گردش هستند.
H5N1 در ایالات متحده چگونه گسترش می‌یابد و کدام گونه‌ها بیشترین آسیب را دیده‌اند؟
H5N1 در پرندگان وحشی به‌طور گسترده‌ای در حال گردش است. حساسیت گونه‌های مختلف پرندگان به این ویروس متفاوت است؛ به‌طوری‌که برخی گونه‌ها با نرخ مرگ‌ومیر بالا مواجه هستند، در حالی‌که در برخی دیگر بیماری خفیف یا شدید بروز می‌کند. طیور صنعتی و بومی به‌شدت تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، به‌طوری‌که از سال ۲۰۲۲ تاکنون بیش از ۱۶۰ میلیون پرنده در ایالات متحده به این ویروس آلوده شده‌اند.
دامنه وسیعی از پستانداران وحشی نیز تحت تأثیر قرار گرفته‌اند؛ عمدتاً آن دسته از گونه‌هایی که پرندگان را شکار می‌کنند یا از لاشه آن‌ها تغذیه می‌نمایند.
در ابتدای شیوع H5N1 در پرندگان وحشی، انتقال به گربه‌ها نادر و در سگ‌ها حتی نادرتر بود. اما در ۱ تا ۲ سال اخیر، اپیدمیولوژی ویروس پیچیده‌تر شده است. یکی از تحولات مهم، ظهور سویه‌ای خاص (گونه B3.13 از H5N1) در گاوهای شیری ایالات متحده بود که به‌طور گسترده‌ای گسترش یافت. به‌تازگی نیز سویه‌ای دیگر (D1.1) در گاوهای شیری آمریکا شناسایی شده که موجب عفونت و مرگ گربه‌ها در مزارع دامداری و همچنین گربه‌هایی شده که از گوشت مرغ خام یا شیر خام تغذیه کرده‌اند.
آیا سگ‌ها، گربه‌ها یا سایر حیوانات خانگی می‌توانند به H5N1 آلوده شوند؟
بله، گربه‌ها به ویروس H5N1 حساس هستند و اغلب دچار عفونت‌های کشنده می‌شوند.
سگ‌ها کمتر درگیر می‌شوند، اما آن‌ها نیز قابلیت ابتلا به این ویروس را دارند.
راسوها (ferrets) حساسیت بالایی نسبت به H5N1 دارند.
سگ‌ها کمتر درگیر می‌شوند، اما آن‌ها نیز قابلیت ابتلا به این ویروس را دارند.
راسوها (ferrets) حساسیت بالایی نسبت به H5N1 دارند.
حساسیت سایر پستانداران اهلی هنوز به‌خوبی شناخته نشده است، اما به‌طور کلی فرض بر این است که H5N1 می‌تواند هر پستانداری را آلوده کند.
پرندگان خانگی نیز در معرض خطر قرار دارند، اگرچه شدت بیماری در میان گونه‌های مختلف پرندگان متفاوت است.
علائم بالینی H5N1 در گربه‌ها و سگ‌ها چیست؟
دامنه بیماری ناشی از H5N1 در گربه‌ها هنوز به‌خوبی مشخص نیست. بیشتر موارد گزارش‌شده از عفونت در گربه‌ها شدید بوده‌اند، به‌طوری‌که علائم عصبی (نورولوژیک) بارز بوده و در برخی موارد با بیماری تنفسی نیز همراه بوده است. همچنین مواردی از بیماری تنفسی شدید بدون علائم عصبی نیز مشاهده شده است.
هنوز مشخص نیست که آیا بروز بیماری شدید الگوی اصلی بالینی است یا اینکه فقط در گربه‌های دچار بیماری شدید، آزمایش انجام شده و ممکن است مواردی از بیماری خفیف مشابه آنفلوآنزا (مانند سایر علل شایع عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی) نیز در گربه‌ها رخ دهد. این شکاف دانشی، ارزیابی دقیق خطر و تصمیم‌گیری در مورد زمان استفاده از اقدامات کنترلی پیشرفته را دشوار می‌سازد.
عفونت در سگ‌ها نادر است. مشخص نیست که آیا سگ‌ها کمتر در معرض ویروس قرار می‌گیرند یا به‌طور ذاتی مقاومت بیشتری دارند؛ احتمال دارد هر دو عامل نقش داشته باشند. به‌هرحال، به‌نظر می‌رسد سگ‌ها مقاومت بیشتری نسبت به عفونت (یا دست‌کم بروز علائم بالینی آشکار) دارند.با این حال، مواردی از بیماری شدید در سگ‌ها گزارش شده، از جمله بیماری‌های کشنده با علائم عصبی و تنفسی.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص H5N1 در آزمایشگاه‌های دامپزشکی وجود دارد و چه زمانی انجام آن‌ها توصیه می‌شود؟
آزمایش PCR بر روی نمونه‌های تنفسی (مانند سواب حلقی یا بینی) روش اصلی تشخیص H5N1 است. نوع تست‌های موجود در آزمایشگاه‌ها متفاوت است و با توجه به به‌روزرسانی روش‌های آزمایشگاهی در حال تغییر می‌باشد.
آزمایش H5N1 زمانی توصیه می‌شود که مشکوک به عفونت در یک بیمار (مانند گربه یا سگ) باشید. اگر آزمایشگاهی مستقیماً به آزمایش H5N1 اشاره نکرده باشد، باید با آن تماس گرفته شود تا مشخص گردد که چه نوع تست‌هایی ارائه می‌دهد. برخی آزمایشگاه‌ها تست اختصاصی H5N1 انجام می‌دهند، در حالی که برخی دیگر فقط تست کلی آنفلوانزای نوع A (اصطلاحاً pan influenza) را انجام می‌دهند.
در صورتی که آزمایشگاه فقط تست pan influenza انجام می‌دهد، در صورت مثبت شدن نتیجه، نمونه باید به یک آزمایشگاه مرجع برای شناسایی دقیق سویه H5N1 ارسال شود.
نتیجه مثبت تست pan influenza در گربه‌ها به‌احتمال زیاد ناشی از H5N1 است، اما می‌تواند به‌دلیل سایر سویه‌های آنفلوانزای پرندگان یا به‌ندرت انتقال ویروس آنفلوانزای انسانی نیز باشد.
در سگ‌ها، نتیجه مثبت pan influenza ممکن است به‌دلیل آنفلوانزای H3N2 مخصوص سگ، آنفلوانزای پرندگان، یا آنفلوانزای انسانی باشد؛ بنابراین، شناسایی دقیق سویه ضروری است.
نتیجه مثبت تست pan influenza در گربه‌ها به‌احتمال زیاد ناشی از H5N1 است، اما می‌تواند به‌دلیل سایر سویه‌های آنفلوانزای پرندگان یا به‌ندرت انتقال ویروس آنفلوانزای انسانی نیز باشد.
در سگ‌ها، نتیجه مثبت pan influenza ممکن است به‌دلیل آنفلوانزای H3N2 مخصوص سگ، آنفلوانزای پرندگان، یا آنفلوانزای انسانی باشد؛ بنابراین، شناسایی دقیق سویه ضروری است.
آیا واکسن H5N1 برای حیواناتی غیر از طیور وجود دارد؟
خیر، در حال حاضر واکسنی مجاز برای H5N1 در پستانداران اهلی وجود ندارد؛ بنابراین واکسیناسیون گزینه‌ای برای این حیوانات محسوب نمی‌شود.
واکسن‌های آنفلوانزای H3N2 و H3N8 که برای سگ‌ها طراحی شده‌اند نیز به‌احتمال زیاد در برابر H5N1 محافظتی ایجاد نمی‌کنند.
آیا ویروس H5N1 می‌تواند از حیوانات خانگی به انسان منتقل شود یا بین حیوانات خانگی انتقال یابد؟ چه اقدامات احتیاطی در دامپزشکی لازم است؟
خطر انتقال H5N1 از سگ‌ها و گربه‌های آلوده هنوز به‌طور کامل مشخص نیست. بیشترین نگرانی در مورد گربه‌ها وجود دارد، زیرا آن‌ها بیشتر درگیر می‌شوند و نتایج PCR در برخی بررسی‌ها نشان داده که گربه‌ها می‌توانند بار ویروسی نسبتاً بالایی در ترشحات تنفسی داشته باشند.
اگرچه اطلاعات بیشتری لازم است، اما به‌طور احتیاطی باید فرض شود که گربه‌های آلوده (و احتمالاً سگ‌های آلوده) می‌توانند از طریق ترشحات تنفسی و احتمالاً آئروسل‌ها (ذرات معلق در هوا) خطر انتقال ایجاد کنند.
همچنین ویروس آنفلوانزا می‌تواند از طریق مدفوع دفع شود. اگرچه بار ویروسی در مدفوع معمولاً پایین است و خطر انتقال از این مسیر کم در نظر گرفته می‌شود، اما نمی‌توان آن را کاملاً رد کرد.
اقدامات احتیاطی در دامپزشکی:
-
استفاده از وسایل حفاظت فردی (PPE) از جمله ماسک، دستکش، و روپوش در برخورد با حیوانات مشکوک یا آلوده
-
جلوگیری از تماس مستقیم با ترشحات تنفسی و مدفوع حیوان
-
جداسازی حیوانات مشکوک
-
ضدعفونی دقیق محیط و ابزار
-
رعایت اصول بهداشتی پس از معاینه یا درمان حیوانات بیمار
این اقدامات برای محافظت از کارکنان دامپزشکی و سایر حیوانات بسیار مهم هستند، حتی در شرایطی که هنوز داده‌های کامل در مورد خطر انتقال در دسترس نیست.
صاحبان حیوانات خانگی چه نکاتی را باید در مورد خطر H5N1 ناشی از رژیم‌های غذایی خام بدانند؟
گزارش‌های نظارتی نشان داده‌اند که مواردی از آنفلوانزای H5N1 در گربه‌ها — برخی از آن‌ها منجر به مرگ — با مصرف گوشت مرغ خام آلوده مرتبط بوده‌اند.
پاستوریزه کردن فشار بالا (High-pressure pasteurization) می‌تواند خطر را کاهش دهد، اما مواردی از عفونت حتی با مصرف رژیم‌هایی که تحت این روش پاستوریزه شده‌اند نیز گزارش شده است. بنابراین، این روش تنها خطر را کاهش می‌دهد و آن را به‌طور کامل حذف نمی‌کند.
توصیه‌ها برای صاحبان حیوانات:
-
در صورت تغذیه حیوان با رژیم غذایی خام، تنها از رژیم‌های پاستوریزه با فشار بالا و بدون مرغ استفاده شود.
-
خطر H5N1 در گوشت گاو خام بسیار کمتر از مرغ است، اما اگر گوشت گاو از مناطقی تهیه شده باشد که H5N1 در گاوهای شیری آن منطقه گزارش شده، باید از مصرف آن خودداری شود.
-
در حال حاضر، H5N1 فقط در گاوهای شیری ایالات متحده شناسایی شده، اما ممکن است در آینده در گاوهای سایر کشورها نیز مشاهده شود.
بنابراین، در شرایط کنونی، بهترین اقدام پیشگیرانه، پرهیز از تغذیه حیوانات خانگی با رژیم‌های خام به‌ویژه حاوی مرغ خام است.
نتیجه‌گیری
خطر کلی ویروس H5N1 در حیوانات خانگی و دام‌ها همچنان نامشخص است. آگاهی داشتن، رعایت اصول بهداشت زیستی، و پیگیری تحقیقات جدید از جمله اقدامات کلیدی هستند. دامپزشکان در خط مقدم نظارت و آموزش قرار دارند؛ آن‌ها به نگرانی‌های صاحبان حیوانات پاسخ می‌دهند، موارد مشکوک را گزارش می‌کنند و پروتکل‌های کنترل عفونت را به‌روز می‌نمایند. نقش دامپزشکان در کاهش تأثیر ویروس H5N1 بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد.
دکتر امیررضا عامری نایینی ، متخصص بیماری های داخلی دام های کوچک
زمان انتشار: دوشنبه 25 فروردين 1404 (19 روز قبل)
تعداد بازدید: ۱۲۵
